Zabłąkane nazwy ras

Organizacje kynologiczne klasyfikują rasy w grupy. W AKC (Amerykańskim Kennel Clubie) jest tych grup siedem (i jedna dodatkowa klasa „mieszana”, grupująca rasy świeżo przyjęte), w brytyjskim KC – również siedem, ale ich nazwy i podział ras jest trochę inny.

Natomiast w FCI (Międzynarodowej Federacji Kynologicznej), do której należy także Polska, grup jest aż 10. AKC i KC w swoim podziale kierują się przede wszystkim kryterium użytkowości, natomiast w FCI dwa główne kryteria stanowią użytkowość i pochodzenie danej rasy.

Nagus tu, nagus tam

W przypadku wielu ras przyporządkowanie jest na tyle oczywiste, że w różnych organizacjach należą one do tej samej grupy. Przykładowo we wszystkich trzech organizacjach są grupy psów pasterskich i terierów. Jednak nie każdą rasę jest łatwo zaklasyfikować. Na przykład szpice są jednorodne pod względem budowy, ale pełniły różne role.

Trudno sklasyfikować też oryginalne rasy, np. nagiego psa meksykańskiego, peruwiańskiego i chińskiego grzywacza. W FCI dwa pierwsze znajdują się w grupie psów pierwotnych, a ich kuzyn – w grupie psów ozdobnych i do towarzystwa.

Spaniel, nie spaniel?

Zamieszanie może też wprowadzić nazewnictwo. Typowe spaniele to średniej wielkości psy myśliwskie, wypłaszające ptactwo dla myśliwego. Jednak kilka psów o nazwie „spaniel” znajdziemy w innych grupach FCI.

W grupie IX jest kilka psów określanych jako „spaniele”, np. spaniel tybetański. Zaliczenie go do ras ozdobnych i do towarzystwa jest słuszne. Spaniel tybetański jest bowiem małym pieskiem, podobnym do pekińczyka. Nazwę nadali mu Brytyjczycy przez analogię do ras europejskich, ze względu na wygląd – oklapnięte uszka i miękki, dłuższy włos. Tymczasem jest to rasa o zupełnie innym pochodzeniu, spokrewniona z innymi azjatyckimi rasami, np. shih tzu.

W grupie IX znajdują się także cavalier king charles spaniel i jego rzadszy kuzyn – king charles spaniel. Wywodzą się one rzeczywiście od małych spanieli myśliwskich, od wieków hodowanych jako psy do towarzystwa. Od miniaturowych spanieli pochodzą także ozdobne francuskie papillon (franc. „motylek”) i phalene (franc. „ćma”), będące właściwie odmianami tej samej rasy. Różnią się tylko uszami: u papillona są one duże i stojące, a u phalene – oklapnięte.

Terier, czyli… owczarek

Podobnie jak ze spanielem tybetańskim rzecz ma się z terierem tybetańskim, który… wcale nie jest terierem! To znowu sprawka Brytyjczyków, którzy egzotyczne rasy „chrzcili” swojskimi nazwami. Terier tybetański był w swojej ojczyźnie przede wszystkim psem do towarzystwa, ale także pasterskim i stróżującym. Podobne azjatyckie kudłate psy pasterskie były przodkami wielu europejskich ras pasterskich, w tym naszego PON-a. O ich pokrewieństwie świadczy także wygląd.

Również czarny terier rosyjski, który ma w sobie krew airedale teriera, sznaucera olbrzyma i rottweilera, nie trafił do grupy terierów, tylko do grupy II.

Niektóre rasy „pasują” do różnych grup. Na przykład charty pierwotne, takie jak pies faraona czy podenco ibicenco, mogłyby znaleźć się w grupie X, ale zostały zaliczone do V. Stało się tak być może dlatego, że jedna z tych ras – podengo portugalski – występuje w trzech rozmiarach i podczas gdy duży podengo jest typowym pierwotnym chartem, to odmiana średnia i mała nie przypomina charta.

Szpic wśród molosów

Nielogiczna wydaje się klasyfikacja dużego japońskiego psa. Rasa ta powstała z podziału dawnego akita inu na akitę w typie oryginalnym, preferowanym przez Japończyków, i psa w typie amerykańskim, zwanym właśnie DJP. Akita pozostał w grupie V wraz z innymi szpicami, natomiast DJP zaliczono do grupy II.

Japończycy nie chcieli, aby ta „stara-nowa” rasa znalazła się w grupie V. Tymczasem pod względem budowy jest to typowy szpic, nie pasujący do grupy II. Zaskakująca jest też obecność cao fila de Sao Miguel w grupie I. Pod względem budowy to typowy molos, podobny do cane corso i dogo canario. Wprawdzie pełnił on funkcje psa zaganiającego, ale dotyczy to też rottweilera, którego jednak nie zaliczono do psów pasterskich.

Klasyfikacja ras według FCI

I. Owczarki i psy pasterskie

• W tej grupie wyróżniamy rasy zaganiające spokrewnione ze szpicami (krótkowłose lub długowłose z gładkim pyskiem, o uszach zwykle stojących lub załamanych powyżej podstawy). Przykłady: owczarek niemiecki, owczarki belgijskie, border collie, collie długo- i krótkowłosy, owczarek szetlandzki, corgi, mudi, schipperke.
• Pochodzące od kudłatych psów z Azji Środkowej w typie teriera tybetańskiego (kosmate, z dłuższym włosem na pysku). Przykłady: polski owczarek nizinny, bearded collie, owczarek staroangielski, puli, briard.
• Kolejnie rasy typu „strażnicy stad” wywodzące się od mastifa tybetańskiego, zaliczane do tzw. molosów typu górskiego (duże psy, najczęściej o dłuższym włosie na ciele i gładkim pysku). Przykłady: owczarek podhalański, słowacki czuwacz, kuwasz, cane da pastore maremmano-abruzzese, cao fila de Sao Miguel oraz ca de bestiar.

II. Pinczery i sznaucery, molosy, szwajcarskie psy górskie i do bydła

• Pinczery i sznaucery – prawdopodobnie spokrewnione ze szpicami. Przykłady: doberman, pinczer średni i miniaturowy, sznaucer olbrzym, średni i miniaturowy, czarny terier rosyjski.
• Molosy w typie „bojowym” również wywodzone od mastifa tybetańskiego (zwykle potężne, krótkowłose psy). Przykłady: mastif angielski, bulmastif, dog niemiecki, bokser, dogue de Bordeaux, mastino napoletano, cane corso, fila brasileiro, tosa inu, dogo canario, buldog angielski.
• Molosy typu górskiego (duże psy, najczęściej o dłuższym włosie na ciele i gładkim pysku), są tu typowi strażnicy stad, jak i psy pełniące od dawna inne funkcje. Przykłady: mastif tybetański, owczarek kaukaski, duży pies pirenejski, mastif pirenejski, mastif hiszpański, owczarek środkowoazjatycki, owczarek anatolijski, bernardyn, nowofundland, sarplaninac, a także szwajcarskie psy górskie i do bydła – duży szwajcarski pies pasterski i berneński pies pasterski, appenzeller i entlebucher.
• W tej grupie znajduje się także duży japoński pies – szpic.

III. Teriery

• Grupa o jednorodnym pochodzeniu, w zasadzie wszystkie wywodzą się z wysp brytyjskich, prawdopodobnie spokrewnione ze szpicami (najczęściej nieduże, szorstkowłose psy z dłuższym włosem na pysku, czasem krótkowłose). Przykłady: foksterier krótkowłosy i szorstkowłosy, terier walijski, terier szkocki, terier irlandzki.
• Teriery typu bull pochodzące ze skrzyżowania terierów z buldogami (masywne, krótkowłose psy). Przykłady: bulterier, staffordshire bullterrier, american staffordshire terrier.

IV. Jamniki

• Najmniej liczna w rasy grupa o jednorodnym pochodzeniu – jamniki wywodzą się od psów gończych, u których pojawiła się mutacja skrócenia łap (przydatna u psów norujących).
• Najstarsze są jamniki krótkowłose; szorstkowłose uzyskano przez dolewkę krwi terierów, a długowłose – spanieli.

V. Szpice i psy w typie pierwotnym

• Szpice – reprezentują najbardziej pierwotny typ psa domowego (krótkowłose lub długowłose z krótkowłosym pyskiem, ze stojącymi uszami i zakręconym ogonem), pełnią różne funkcje.
• Szpice pociągowe: samojed, husky syberyjski, alaskan malamute, pies grenlandzki. Szpice myśliwskie takie jak łajki, karelski pies na niedźwiedzie, elkhund szary i czarny, szpic fiński, szpic. Pastersko-stróżujące: islandzki szpic pasterski, lapinkoira, lapinporokoira, lapphund, vastgotaspets szpice stróżujące: szpice niemieckie, volpino italiano. Szpice azjatyckie: akita, shiba, chow-chow.
• Natomiast grupa mniej jednorodna pod względem pochodzenia, jednak nadal reprezentująca pierwotny typ. Podobne psy były znane już w starożytności. Przykłady: psy w typie psa pariasa: canaan dog.
• Pierwotne psy myśliwskie: basenji oraz charty pierwotne: pies faraona, podenco ibicenco, cirneco dell’Etna, podenco portugalskie odmiana duża (odmiana średnia i miniaturowa nie jest w typie charta). Przykłady: nagie psy: peruwiański i meksykański psy z pręgą: tajski ridgeback.

VI. Psy gończe i rasy pokrewne

• Grupa o jednorodnym pochodzeniu (psy najczęściej średniej wielkości o dużych, oklapniętych uszach, w pogoni za zwierzyną kierują się węchem), psy te znane były już we wczesnym średniowieczu, ukształtowały się w Europie. Przykłady: bloodhound, beagle, gończy polski, ogar polski.
• Wyróżniamy tu również posokowce – wywodzą się od gończych, ale wyspecjalizowano je do pracy na farbie (krwi zwierzyny).

VII. Wyżły

• Grupa o jednorodnym pochodzeniu (zwykle duże psy z dużymi oklapniętymi uszami) pierwotnie wywodzące się z Półwyspu Pirenejskiego, spokrewnione z gończymi i spanielami.

VIII. Aportery, płochacze i psy dowodne

• Aportery, czyli retrievery (zwykle dość duże psy), rasy stosunkowo młode, wyhodowane po wynalezieniu broni palnej. Przykłady: labrador retriever, golden retriever, flat coated retriever.
• Spaniele (psy średniej wielkości, długowłose z krótkowłosym pyskiem i dużymi, oklapniętymi uszami), wywodzące się z Półwyspu Pirenejskiego. Przykłady: cocker spaniel angielski i amerykański, springer spaniel angielski i walijski, clumber spaniel.
• Psy dowodne (psy średnie lub większe o falującej lub skręconej, tłustej długiej, wodoodpornej sierści), o starym pochodzeniu. Przykłady: barbet, portugalski i hiszpański pies dowodny, irlandzki i amerykański spaniel wodny.

IX. Psy ozdobne i do towarzystwa

• Grupa o najbardziej zróżnicowanym pochodzeniu.
• Biszony i rasy pokrewne – małe, kudłate pieski wywodzące się z rejonu śródziemnomorskiego.
• Pudle – pierwotnie psy myśliwskie, blisko spokrewnione z psami dowodnymi z grupy VIII.
• Małe psy belgijskie o skróconych pyszczkach (gryfonik brukselski, brabancki i brabantczyk) – spokrewnione z pinczerem małpim z gr. II.
• Rasy azjatyckie o bardzo starym pochodzeniu: lhasa apso, shih tzu, pekińczyk, spaniel tybetański, japoński chin, terier tybetański.
• Spaniele miniaturowe – pochodzące od spanieli myśliwskich, ale hodowanych do towarzystwa: cavalier king charles i king charles spaniel, papillon i phalene.
• Chiński grzywacz – być może spokrewniony z nagimi psami z grupy V.
• Chihuahua – stara meksykańska rasa.
• Małe psy w typie molosa: buldog francuski, boston terier – spokrewniony z rasami typu bull oraz mops – bardzo stara chińska rasa.
• Kromfohrlander – młoda rasa, sztucznie stworzona na bazie krzyżówki foksteriero-podobnej suczki i psa podobnego do gryfona bretońskiego.

X. Charty

• Jest to grupa o dość jednorodnym pochodzeniu w większości duże psy gończe kierujące się w pogoni wzrokiem, a nie węchem.
• Ich przodkowie wywodzą się z azjatyckich i afrykańskich pustyń. Bardzo stare rasy, które mogą być spokrewnione z psami reprezentującymi jeszcze bardziej pierwotny typ charta z grupy V. Jest tu także charcik włoski, pełniący rolę psa do towarzystwa.

Jak to wygląda w Wielkiej Brytanii?

Brytyjczycy mają swój związek kynologiczny (Kennel Club), który prowadzi własną klasyfikację ras i są jej wierni.

A jak jest w Ameryce?

Jak wspomniano we wstępie, klasyfikacja ras według brytyjskiego Kennel Clubu (KC) oraz klasyfikacja ras według Amerykańskiego Kennel Clubu (AKC), różnią się od siebie.

Mimo pewnych niekonsekwencji, klasyfikacja wydaje się niezbędna. Inaczej trudno byłoby zorientować się w tym ogromnym bogactwie ras.

Autor: Urszula Charytonik