Jedyny przodek psa. Co wiesz o wilkach?

Wilk to nie tylko najbliższy kuzyn, ale – według współczesnej wiedzy – jedyny przodek psa. Wskazują na to badania genetyczne. Pies domowy (Canis lupus familiaris) jest obecnie uważany za podgatunek wilka (Canis lupus). Z jednej strony wilk jest najbardziej znanym i najlepiej zbadanym dzikim przedstawicielem rodziny psowatych, z drugiej zaś krąży o nim najwięcej błędnych wyobrażeń.

Wykalkulowane polowanie

Wilki zamieszkują różne środowiska: od pustyń po tundrę, ale najbardziej lubią takie miejsca, gdzie można się ukryć – lasy lub zarośla. Żywią się głównie mięsem. Najczęściej polują na ssaki kopytne: sarny, jelenie, łosie czy renifery. Przy czym ich upolowanie wymaga zbiorowego wysiłku. Pojedynczo polują na mniejsze zwierzęta: zające, gryzonie, ptaki, węże, a nawet ryby. Nie pogardzą też padliną, a czasem roślinami.

Mimo współpracy w grupie wilcze polowania nieczęsto kończą się sukcesem. Badania wykazały, że ok. 85 proc. ataków się nie udaje i ofiara ucieka. Zdrowy ssak kopytny biega szybciej od wilka, a łoś potrafi się mu przeciwstawić. Ofiarą drapieżników więc padają zwykle osobniki stare, chore lub bardzo młode.

Polowanie w filmie a w rzeczywistości

W niektórych filmach możemy zobaczyć, jak wilki warczą na zwierzynę lub jeżą sierść podczas ataku, co w naturze nie ma miejsca. Warczenie łączy się z takimi emocjami jak strach czy złość. Jest charakterystyczne dla agresji socjalnej, czyli skierowanej do innych członków stada lub obcych osobników tego samego gatunku, lub gatunków konkurencyjnych.

Drapieżniki nie warczą na swoje ofiary i nie jeżą się na ich widok. Podczas polowania wilki wyglądają na podekscytowane i zadowolone. Machają ogonami, uszy mają postawione i zachowują się raczej cicho. Oczywiście są uważne i skoncentrowane na celu, ale nie widać po nich złości. Po upolowaniu zdobyczy mogą zjeść pokarm odpowiadający nawet 20 proc. wagi ich ciała. To łakomstwo ma swój sens, bo w naturze posiłek nie trafia się codziennie. Czasem trzeba więc się najeść na zapas.

W powszechnym przekonaniu wilki alfa zawsze jedzą pierwsze, ale w rzeczywistości pierwszy ucztuje wilk najbardziej głodny. Nawet osobnik stojący nisko w hierarchii może bronić pokarmu przed resztą stada, dopóki się nie naje. To kwestia motywacji. Pierwsze jest zwierzę, któremu na tym najbardziej zależy. Wyjątkiem jest tu omega, który dopuszczany jest do zdobyczy na samym końcu.

Młode wilki początkowo żywią się mlekiem matki, a potem stado karmi je tym, co przynosi w żołądkach. Młode proszą o pokarm, popiskując, trącając łapą i wylizując pysk dorosłego osobnika. To, co dla nas jest niesmaczne, wilkom ułatwia życie. Pokarm wygodniej jest transportować w żołądku, a poza tym częściowo pogryziony i nadtrawiony jest najłatwiej przyswajalny dla maluchów.

Wataha liniowa

W grupach wilków zwanych watahami żyje od 2 do 20 osobników (zwykle 5-11). Składają się na nie para rodzicielska i jej potomstwo, ale zdarzają się duże stada złożone z dwóch czy trzech takich rodzin. Wilki łączą się zwykle w pary na całe życie, choć niektóre osobniki pozostają samotnikami.

Każda wataha ma swoje terytorium, którego broni przed innymi wilkami. W zależności od dostępności pokarmu od 100 km2 do  ponad 2 tys. km2 w Kanadzie i na Alasce. Wielkość watahy zależy od rodzaju zwierzyny, która na danym terenie występuje. Im większy zwierz, tym więcej myśliwych potrzeba, aby go upolować. A z drugiej strony więcej pysków wyżywi się przy takim stole.

W stadzie panuje hierarchia liniowa, dla każdej płci osobna. Najwyżej stoją wilk i wilczyca alfa, za nimi samiec i samica beta, a na końcu omega (może być płci męskiej lub żeńskiej). Przy czym status społeczny zależy raczej od pewności siebie niż od siły czy rozumu. Kiedy spotykają się dwa wilki, jeden sygnalizuje swój wyższy status, a drugi podporządkowanie. Do walk dochodzi rzadko – gdy jakiś osobnik chce poprawić swoją pozycję.

Nie w każdej sytuacji alfa rządzi. Może zdecydować o rozpoczęciu polowania, ale nie musi. Alfa to raczej osobnik, który ma największą wolność w podejmowaniu decyzji. Niżej stojące wilki naśladują go. Jednak na własnym terenie często to młodsi członkowie watahy postanawiają rozpocząć łowy.

Osobnik omega często śpi w oddaleniu i nie bierze udziału w grupowym wyciu czy rytuałach powitalnych. Pobratymcy czasami dręczą go dla zabawy lub odpędzają od pokarmu. Pełni rolę kozła ofiarnego, na którym można wyładować złe emocje. Niekiedy jest tolerowany, a nawet dopuszczany do działań grupowych. Zdarza się, że omedze udaje się poprawić swoją pozycję w hierarchii, czasem zaś opuszcza stado, aby założyć nowe.

Wilcze szczenięta

Zazwyczaj tylko para alfa ma szczenięta. Stara się ona uniemożliwić krycia wśród osobników niżej stojących. Nie zawsze jednak się to udaje i bywa, że dwie wilczyce odchowują mioty równocześnie. Samica alfa niekiedy kojarzy się też z dwoma lub trzema partnerami, choć na ogół wilki są monogamiczne.

Szczenięta rodzą się raz do roku, w norze wykopanej przez samicę lub przejętej po innych zwierzętach. Dojrzewają w wieku dwóch lat. Mogą wtedy pozostać w watasze, opuścić ją na stałe albo czasowo w poszukiwaniu partnera. W niewoli dożywają 10-15 lat, w naturze zaledwie 3-5 lat.

Prawie 900 w Polsce

Dziś trudno spotkać wilki w naturze, bo zostały przetrzebione i zepchnięte na niedostępne tereny. Zwykle nie atakują one ludzi, zwłaszcza że obecnie przetrwały tylko najbardziej nieufne osobniki. Atakować mogą osobniki, które się z ludźmi wcześniej nie zetknęły albo te, które zostały oswojone i utraciły lęk przed człowiekiem (naturalny dla populacji, które żyły na obszarach zamieszkanych przez ludzi).

Współczesne wilki to potomstwo zwierząt, które podlegały odwrotnej selekcji niż psy domowe. Pod kątem jak największej nieufności i ostrożności wobec człowieka. W Polsce żyje 800-900 wilków na wschodnich i południowych obszarach przygranicznych.

Wilk do wyboru, do koloru

Wilk to największy gatunek psowatego (wysokość 80-85 cm). Zakres wielkości osiąganych przez wilki zależy od miejsca występowania i podgatunku. Wilki żyją w Ameryce Północnej, Europie, Afryce i Azji. Te z północy są większe i cięższe niż podgatunki z ciepłych, południowych rejonów. Europejskie ważą przeciętnie 38,5 kg, północnoamerykańskie 36 kg, a indyjskie i arabskie 25 kg. Ale wilki arktyczne (z Alaski, Kanady i Syberii) mogą osiągać wagę ponad 50 kg. Największe upolowane osobniki ważyły nawet około 80 kg.

Najpopularniejsze i najbardziej typowe umaszczenie wilka to umaszczenie… wilczaste. Pojedynczy włos ma przeplatające się rude albo płowe oraz czarne paski, co daje efekt szaroburopłowy. Ale zakres kolorów jest większy. Wilki arktyczne bywają białe, a wśród wilków amerykańskich często zdarzają się osobniki czarne.

Badania wykazały, że mają ten sam gen koloru czarnego co psy. Przypuszcza się, że powstał on u psów i trafił do populacji wilków dość dawno na drodze krzyżówek z psami. U wilków amerykańskich okazał się korzystny i dziś w parku Yellowstone blisko połowa reprezentantów gatunku jest czarna. W Europie umaszczenie to występuje bardzo rzadko.

Szata wilków składa się z włosa okrywowego i puchowego podszerstka. Oczy są jasne: żółte, bursztynowe, a nawet zielonkawe. W porównaniu z psami wilki mają dłuższe nogi, węższą klatkę piersiową, większą głowę i zęby. Są wytrwałymi biegaczami. Dziennie potrafią pokonać ok. 50 km, a na krótkich odcinkach osiągają prędkość 70 km/h.

Autor: Urszula Charytonik