Socjalizacja psa. Czym jest i jak ją dobrze przeprowadzić?

Okres socjalizacji psa rozpoczyna się niemal od pierwszych dni po narodzinach i trwa przez całe życie czworonoga. Czym tak naprawdę jest właściwa socjalizacja psa? Jakie są najczęściej popełniane błędy i czy dorosłego psa ze schroniska też można poddać socjalizacji?

Czym jest socjalizacja psa?

Według definicji socjalizacja [łac. socialis „społeczny”] to proces przejmowania przez jednostkę wiedzy, kompetencji komunikacyjnych, umiejętności psychospołecznych, a także systemu wartości i norm, wynikających z oddziaływania środowiska społecznego; wspomaga integrację jednostki ze społecznością i jej przystosowawczy (adaptacyjny) sposób zachowania się w środowisku społecznym. Tak pojęta socjalizacja trwa przez całe życie, jednak najczęściej termin ten jest stosowany w odniesieniu do procesu, który zachodzi głównie we wcześniejszym okresie i polega na wpajaniu dziecku społecznie uznanych wartości i norm oraz uczeniu go ról społecznych. Źródło: encyklopedia.pwn.pl

Definicja ta dotyczy człowieka, jednak niezwykle podobne procesy zachodzą także przez całe życie domowych czworonogów. W przypadku psów to opiekun odpowiedzialny jest za stworzenie psu warunków umożliwiających socjalizację, czyli zdobywanie umiejętności społecznych w kontaktach z innymi zwierzętami i ludźmi.

Czym różni się socjalizacja od habituacji?

Nieraz można spotkać się z przekonaniem, że socjalizacja psa obejmuje także naukę prawidłowej reakcji na napotykane na co dzień elementy otoczenia, na przykład na przejeżdżające obok samochody czy rowery. Jednak proces zapoznawania się z sytuacjami i przedmiotami nie będzie socjalizacją - ani odkurzacz, ani samochód czy rower nie są bowiem dla psa partnerem do komunikacji. Ten proces nazywany jest habituacją.

Według definicji habituacja to przywykanie, proces fizjologiczny prowadzący do stopniowego zmniejszania się i zaniku reakcji na powtarzający się bodziec, zwłaszcza monotonny i niestwarzający istotnych konsekwencji dla organizmu. Habituacja jest jedną z form uczenia się zwierząt, regulującą ich zachowanie się. Źródło: encyklopedia.pwn.pl

Oczywiście habituacja może również dotyczyć przyzwyczajania psa do widoku innych czworonogów i psów - nie obejmuje jednak elementów społecznych. W toku habituacji psiak uczy się, które codzienne sytuacje i przedmioty nie stwarzają dla niego zagrożenia. Proces ten jest równie ważny, co socjalizacja psa, zapobiega bowiem nadmiernej lękliwości lub reaktywności zwierzaka. Przykładowo szczeniak, który w młodości widział działający odkurzacz i nie skojarzył go sobie źle, będzie lepiej tolerował ten sprzęt, niż pies widzący warczącego potwora dopiero w dorosłym wieku.

Ile trwa okres socjalizacji u psa?

Niektórzy uważają, że socjalizacja i habituacja dotyczą jedynie szczeniąt do czwartego miesiąca życia. Jednak młode psy nawet do drugiego roku wykazują silne zainteresowanie nowymi przedmiotami, istotami i otoczeniem. Przez całe życie mogą także uczyć się i nabywać nowych doświadczeń związanych z innymi psami i ludźmi oraz przyzwyczajać się do kolejnych przedmiotów. Dlatego socjalizacja psa trwa przez całe jego życie.

Fazy rozwoju psa mające wpływ na socjalizację szczeniaka

W rozwoju psa następują fazy, gdy w jego organizmie zachodzą krótkotrwałe zmiany hormonalne. Ich rezultatem są tak zwane okresy lękowe oraz problemy emocjonalne wiążące się z dojrzewaniem - to właśnie one będą miały największy wpływ na wczesną socjalizację psa.

Pierwszy okres lękowy pojawia się w ósmym tygodniu życia i trwa kilka dni. Szczenię, które do tej pory niczego i nikogo się nie bało, nagle zaczyna się wahać na widok nowych przedmiotów i z byle powodu ucieka w panice do kojca. Dużym błędem jest wtedy zmiana domu. Czasem kończy się to trwałą traumą. Szczenięta można oddzielać od matki po ukończeniu przez nie nawet siedmiu tygodni, jednak w nowych domach najlepiej adaptują się psiaki przebywające z nią do 11-12 tygodnia życia. Zbyt wczesne oddzielenie szczeniaka od matki i rodzeństwa poważnie zaburza proces socjalizacji w wieku szczenięcym - może mieć także negatywny wpływ na zdrowie malucha!

Okres szczególnej taryfy ulgowej, w którym powinniśmy chronić szczeniaka fizycznie i psychicznie, kończy się między 16 i 17 tygodniem życia. Kończy się wtedy drugi okres lękowy, a pies powoli zaczyna wchodzić w okres dojrzewania.

Trzeci okres lękowy przypada na 9-10 miesiąc życia, a czwarty w 13 lub 14 miesiącu. W trakcie burz hormonalnych psy mogą się zachowywać irracjonalnie. Są to momenty najcięższej próby dla opiekunów. Statystyki mówią, że najwięcej czworonogów zmienia dom właśnie w okolicach swoich pierwszych urodzin. Wynika to z przekonania wielu opiekunów, że pies, który skończył rok, powinien się wyciszyć. To nieprawda – jego psychika stabilizuje się dopiero około 18-24 miesiąca życia.

Jakie psy potrzebują socjalizacji?

Socjalizacja to niezwykle ważny proces szczególnie w przypadku szczeniąt. Od pierwszych chwil po narodzeniu matka powinna nauczyć malucha życia, mowy psiego ciała, komunikacji i odpowiedniego odczytywania sygnałów wysyłanych przez inne psy. Psie rodzeństwo powinno nauczyć się od matki tego, co wolno, a czego nie, nabyć umiejętność panowania nad zaciskiem szczęki, aby w przyszłości podczas zabawy nie podgryzać zbyt mocno. Szczeniaki powinny także nauczyć się, że człowiek nie stanowi dla nich zagrożenia, może być dobrym kompanem do zabawy i źródłem poczucia bezpieczeństwa. Te pierwsze kontakty społeczne mają ogromny wpływ na całe późniejsze życie czworonoga.

Niestety nie wszystkie szczeniaki mają taką możliwość. Psiak zbyt szybko oddzielony od matki i rodzeństwa może mieć poważne braki w umiejętnościach społecznych. Również hodowle, w których maluchy pozbawione są kontaktu ze światem zewnętrznym, mają ograniczoną możliwość socjalizacji. Problemy związane z brakiem kontaktów z innymi czworonogami lub obcymi ludźmi mogą wynikać także ze zbyt długiej izolacji szczeniaka już po przybyciu do nowego domu – wielu świeżo upieczonych opiekunów zbyt długo zwleka z rozpoczęciem spacerów czy pójściem do psiego przedszkola. Takie braki w socjalizacji trudno jest potem nadrobić, choć nie jest to niemożliwe. Przy zakupie rasowego szczeniaka warto jednak zwracać uwagę na socjalizację i habituację, jakie zapewnia maluchom hodowca.

Braki w socjalizacji to także częsta przypadłość u psów, które dotychczasowe życie spędziły na łańcuchu czy w schronisku. Odizolowane od ludzi i innych zwierząt czworonogi mogą zachowywać się agresywnie, wykazywać lęk lub swoim niewłaściwym zachowaniem prowokować spotkane na spacerach psy do bójek. Zachowania takie mogą również wynikać z różnych, przebytych przez psa traum, w wyniku których zwierzak zaczyna obawiać się innych psów lub ludzi. W takich przypadkach niezbędna będzie resocjalizacja, która na nowo nauczy psa prawidłowego porozumiewania się z otaczającymi go istotami. Socjalizacja dorosłego psa, który nie jest przyzwyczajony do kontaktów z innymi czworonogami i ludźmi, to nie lada wyzwanie. Jednak przy odrobinie zaangażowania i wyczucia wszystko jest możliwe.

Jak przeprowadzić socjalizację szczeniaka?

Socjalizacja szczeniaka, który nie nabrał jeszcze negatywnych skojarzeń z psami lub ludźmi, jest zdecydowanie prostsza, niż socjalizacja psa ze schroniska. Wszystko, z czym w okresie szczenięcym zapozna się pies i co spowoduje pozytywne lub neutralne skojarzenia, będzie dla niego później naturalnym elementem otoczenia. Niezsocjalizowany pies dorosły będzie do wszystkiego, co nowe, podchodził z dużo większą rezerwą i obawą niż szczenię, które ma naturalną ciekawość świata. Trzeba jednak pamiętać, że niedoświadczony opiekun może podczas tego procesu popełnić wiele błędów, które odbija się na zachowaniu młodego psiaka.

W procesie socjalizacji najważniejsze jest zbudowanie w psie przyjemnych doświadczeń w kontaktach z innymi psami i człowiekiem. Opiekun musi zapewnić szczeniakowi przyjemne spotkania z różnorodnymi ludźmi (w różnym wieku, w kapeluszu, płaszczu, na wózku, o kulach, dziwnie poruszającymi się, z dziećmi) oraz zadbać o to, by kontakty z innymi psami nie wywoływały w maluchu niepotrzebnego strachu. Równocześnie musi także zadbać o habituację, czyli zapoznać szczeniaka z różnymi dźwiękami, miejscami i sytuacjami, z którymi będzie miał do czynienia w kolejnych etapach rozwoju. Cenne wskazówki pomagające zapoznać szczeniaka z otaczającym go światem zawiera na przykład złota dwunastka Margaret Hughes obejmująca listę rzeczy, osób i sytuacji, których psiak powinien doświadczyć we wczesnym wieku.

Jakich błędów podczas socjalizacji nie popełniać?

Socjalizując szczeniaka, nie należy jednak trzymać się zasady "im więcej, tym lepiej". Małe psiaki przy natłoku bodźców nie zdążą niczego się nauczyć, a wręcz przeciwnie, bo przebodźcowanie może wywołać u szczeniaka silny stres, który negatywnie wpłynie na proces tworzenia się skojarzeń.  Podczas spacerów oraz życia z psem należy skupić się nie na ilości, ale na jakości - nie ilość poznanych dziennie, tygodniowo czy miesięcznie psów jest ważna, ale ich jakość. Zdecydowanie lepiej będzie spotkać się 2 razy w tygodniu ze znanymi, spokojnymi, zrównoważonymi i dobrze komunikującymi się psimi kolegami, niż codziennie pozwalać na witanie się z każdym napotkanym psem lub, co gorsza, na grupowe gonitwy i bójki z nieznanymi nam psami. Podobnie sprawa ma się z bodźcami. Jeśli wystawiamy codziennie psa na wiele stresujących, nowych bodźców, to istnieje ryzyko, że pies po prostu tego nie zniesie. Wtedy może dojść do agresji, lęków lub innych problemów.

Szczeniaka należy uczyć nowych rzeczy powoli, czujnie obserwując przy tym jego samopoczucie. Jeśli pies wyraźnie sobie z czymś nie radzi, nie wolno go do niczego zmuszać - przymus może spowodować jedynie utratę zaufania do opiekuna. Jeśli natomiast pies poczuje się bezpiecznie przy swoim człowieku, chętniej będzie prosił go o wsparcie w trudnych sytuacjach, zamiast na przykład uciekać się do agresji. Socjalizując szczeniaka, należy także uważać, by nie popełniać innych poważnych błędów, takich jak:

• izolacja od innych psów, ciągłe branie psa na ręce,
• ciągnięcie psa na smyczy podczas każdego powitania,
• pozwalanie psu na witanie się z każdym psem i człowiekiem,
• karanie psa za każde warknięcie i/lub szczeknięcie (takie zachowania stanowią ostrzeżenie, nie agresję!),
• narażanie psa na ataki innych psów, bo „dobrze mu tak, niech się nauczy”, „psy muszą się ustawić”,
• niedawanie psu wsparcia w sytuacjach, kiedy tego potrzebuje,
• nieprzerywanie długich zabaw z coraz bardziej agresywnymi zachowaniami, zwłaszcza kiedy nasz pies mówi całym sobą, że ma dość,
• dominowanie psa, przygniatanie go do ziemi, żeby pokazać, kto tu rządzi i kogo ma się słuchać,
• brak jakichkolwiek ograniczeń,
• postępowanie schematycznie i rutynowo.

Pies w okresie socjalizacji nie może mieć oczywiście pozwolenia na wszystko - w przeciwnym razie stanie się niesfornym, upartym maluchem ze skłonnością do wymuszania. Pierwsze miesiące życia to doskonały czas nie tylko na socjalizację i habituację, ale także na naukę rezygnacji ze spotkań z innymi psami, spokojnego chodzenia na smyczy i podstawowych komend. Zachowanie równowagi między swobodą i wymaganiami może być niezwykle trudne dla niedoświadczonych opiekunów. Dlatego chcąc wychować psa na zrównoważonego, posłusznego i radosnego przyjaciela warto zasięgnąć porady specjalisty i skorzystać z zajęć w psim przedszkolu.

Jak socjalizować dorosłego psa ze schroniska?

Psy dorosłe, na przykład adoptowane ze schroniska, mogą wykazywać wiele problemowych zachowań wynikających z traum lub braków w socjalizacji. Na szczęście twierdzenie, że dorosłego psa nie da się niczego nauczyć, to tylko mit. Każdego psiaka, nawet najbardziej agresywnego, można poddać wtórnej socjalizacji, dzięki której nabędzie on zdolności do prawidłowej komunikacji z innymi psami i ludźmi. Oczywiście w niektórych wypadkach nie obejdzie się bez pomocy behawiorysty. Wsparcie to będzie absolutnie konieczne szczególnie w przypadku psów wykazujących agresję i takich, którym w przeszłości zdarzyło się pogryźć drugiego psa lub człowieka. Proces resocjalizacji dorosłego psa może być krótszy lub dłuższy, zależnie od charakteru zwierzaka i jego przeszłości. Psiaki z silną traumą, bite i żyjące wcześniej w koszmarnych warunkach będą nieraz potrzebowały bardzo dużo czasu, by nauczyć się właściwych zachowań. Jak możemy przyspieszyć proces socjalizacji dorosłego psa? Oto kilka ważnych wskazówek!

Zapewnij odpoczynek

Silny stres i brak możliwości odpoczynku sprawiają, że czworonogi stają się spięte, drażliwe i częściej reagują impulsywnie. Dlatego jeśli masz w domu psiaka po ciężkich przejściach, musisz mu przede wszystkim zapewnić spokój i pozwolić się wyspać. Doskonałym początkiem pracy nad socjalizacją psa ze schroniska będzie zorganizowanie mu wakacji od stresu. Spacery pozbawione stresujących czynników, smaczne gryzaki pozwalające się zrelaksować i bezpieczne miejsce do odpoczynku pozwolą psu się wyciszyć i sprawią, że lepiej będzie przyswajał naukę!

Nie spiesz się

Wrzucanie psa z problemami na głęboką wodę nigdy nie jest dobrym pomysłem. Psiaka, który nie czuje się dobrze w towarzystwie innych czworonogów, nie zabieraj na grupowe spacery, psie wybiegi ani do parku, gdzie możecie spotkać natarczywych psich podbiegaczy. Nie zmuszaj też go do kontaktów z obcymi ludźmi, jeśli wiesz, że potrafi się ich wystraszyć. Takie „zatapianie” może mieć odwrotny skutek i wywołać w psie silny lęk i agresję w samoobronie. Chcąc prawidłowo przeprowadzić socjalizację dorosłego psa, postaraj się zorganizować zwierzakowi spotkania z innymi ludźmi lub psami w kontrolowanych warunkach, najlepiej pod okiem specjalisty. Pamiętaj, że dla psa, który ma braki w socjalizacji, już sam widok innego czworonoga lub człowieka może być stresujący! Dopiero jeśli widzisz, że twój pupil się rozluźnia, możesz zwiększyć intensywność problematycznego bodźca, na przykład podchodząc do niego nieco bliżej.

Zadbaj o dobre skojarzenia

Socjalizacja dorosłego psa powinna opierać się przede wszystkim na miłych skojarzeniach związanych z obecnością innych psów i ludzi. Za prawidłowe zachowanie możesz nagradzać czworonoga przysmakami, głaskaniem, chwaleniem czy chwilą zabawy. Pamiętaj, by nigdy nie stosować kar i przemocy fizycznej! Jeśli twój psiak zareaguje nieprawidłowo, znaczy to tylko tyle, że za dużo od niego wymagasz, a sytuacja, w której się znalazł, jest dla niego po prostu zbyt trudna na tym etapie resocjalizacji.

Korzystajcie z tego, co macie

Jeśli twój psiak boi się ludzi, ale doskonale czuje się w obecności innych psów, nie izoluj go od nich! Poszukaj opiekunów psów, którzy uszanują przestrzeń osobistą twojego pupila i pozwolą mu na zabawę z ich czworonogami. Natomiast psy mające problem z innymi zwierzakami często chętnie przebywają w towarzystwie ludzi. Takiego psiaka możesz zabrać w odwiedziny do swojej rodziny lub zaprosić znajomego do siebie do domu. W przypadku psów z brakami w socjalizacji każdy miły kontakt z innym żywym stworzeniem jest na wagę złota!

Poszukaj pomocy u specjalisty

Pamiętaj, że każdy psiak jest inny! Nie dziw się, jeśli rady udzielone ci przez innych opiekunów nie przyniosą poprawy. Podstawą pracy z problemowym psiakiem jest indywidualne podejście dostosowane do charakteru i potrzeb danego czworonoga. Na szczęście istnieją specjaliści, którzy mogą wam w tym pomóc! Dobry behawiorysta nie tylko wytłumaczy ci, jaka motywacja kieruje twoim podopiecznym, ale także udzieli cennych wskazówek, jak z nim pracować. Może również zaproponować udział w spacerach socjalizacyjnych, grupowych szkoleniach lub treningach psich sportów.

Jak socjalizować psa z kotem?

Socjalizacja psa może obejmować naukę komunikacji nie tylko z innymi psami i ludźmi, ale także z innymi gatunkami zwierząt. Psy, które od szczeniaka wychowywały się w towarzystwie kotów, mogą nie przejawiać wobec nich agresji łowieckiej, choć nie jest to regułą. Instynkt łowiecki warunkowany jest bowiem w dużej mierze przez geny czworonoga - dlatego na przykład psy ras myśliwskich mogą mieć problem z zaakceptowaniem w domu kota, nawet jeśli od małego były socjalizowane z tym gatunkiem. Socjalizacja psa z kotem w przypadku czworonogów, które nie miały ze sobą wcześniej kontaktów, powinna przebiegać wyjątkowo ostrożnie i może być długotrwałym procesem.

współautorzy: Anka i Tajga