Samookaleczanie u psa. Skąd się bierze autoagresja?

Zachowania samouszkadzające (ang. Self-Injury Behavior - SIB) to zaburzenia zachowania typowe dla zwierząt przebywających w niewoli lub w skrajnie stresującym środowisku. Powtarzające się, gwałtowne ataki na swoje ciało lub systematyczne uszkadzanie tkanek mogą jednak wystąpić także u domowych czworonogów. Skąd bierze się samookaleczanie u psów i co zrobić, kiedy pies robi sobie poważną krzywdę?

W jaki sposób psy mogą się same okaleczać?

Samookaleczanie u psa może mieć różne formy. Do najczęstszych zachowań autoagresywnych u psów należą:

• uporczywe drapanie się,
• gryzienie i wylizywanie łap,
• ssanie boku,
• gryzienie ogona i tylnych kończyn.

Zachowania te mogą prowadzić do poważnego uszkodzenia ciała - na przykład do całkowitego odgryzienia sobie ogona, amputacji palców czy tworzenia się ran ulegających wtórnym zakażeniom. Dlatego opiekun psa powinien natychmiast reagować, jeśli pies zaczyna przejawiać tego typu problemy.

Przyczyny autoagresji u psów

Na wystąpienie zachowań samouszkadzających wpływ ma wiele czynników. Jednym z nich są predyspozycje genetyczne. Wykazano bowiem, że niektóre rasy psów, takie jak owczarek niemiecki, bulterier czy australan cattle dog przejawiają większą skłonność do gryzienia ogona, natomiast ssanie boku to częsta przypadłość u dobermanów.

Większość takich problemów ma jednak medyczne lub psychiczne podłoże. Do samookaleczania psa sprowokować mogą takie problemy zdrowotne, jak zakażenia bakteryjne lub grzybicze, obecność pasożytów skórnych, różnego rodzaju alergie, choroby neurologiczne i zaburzenia hormonalne. Przyczyną samouszkadzania mogą być również niedobory wywołane przez podawanie psu niewłaściwej diety i przeróżne zatrucia.

Natomiast uszkodzenia ciała na tle psychicznym spowodowane są najczęściej przewlekłym stresem, przebywaniem w ubogim środowisku uniemożliwiającym zaspokajanie naturalnych potrzeb i izolacją społeczną. Gryzienie ogona czy uporczywe wylizywanie łap mogą być sposobem na rozładowanie silnych emocji i frustracji czy odreagowaniem stresu wywoływanego przez nieprzyjemne interakcje z innymi czworonogami lub opiekunem. Stres prowadzący do samookaleczenia u psa wywołać mogą także awersyjne metody szkolenia, nagła zmiana otoczenia (szczególnie trafienie do schroniska) i ograniczenie przestrzeni (na przykład zamykanie w kojcu).

Samouszkadzanie bywa również problemem u psów cierpiących na lęk separacyjny, chodzących na zbyt krótkie i monotonne spacery oraz pozbawionych wystarczającej stymulacji umysłowej. Ponadto zachowania autoagresywne mogą być także sposobem na zwrócenie na siebie uwagi opiekuna.

Co zrobić, gdy pies sam się okalecza?

U psa, który odgryza swój ogon, wyrywa sobie sierść lub w jakiś inny sposób uszkadza własne ciało, należy przede wszystkim wykonać szerokie badania. Ich zadaniem jest rozpoznanie lub wykluczenie przyczyn zdrowotnych prowadzących do samookaleczeń. Do badań tych zalicza się obszerne badania krwi z uwzględnieniem poziomu hormonów, badania neurologiczne, badanie moczu i badania skóry w kierunku chorób pasożytniczych i alergicznych. Dopiero po wykluczeniu wszystkich chorób mogących prowokować psa do samookaleczania można skierować się do doświadczonego behawiorysty.

Specjalista od zachowań psów powinien wypytać opiekuna o:

• szczegółowy opis sytuacji, w której występują zachowania autoagresywne,
• wszystkie dodatkowe problemy behawioralne i zdrowotne psa,
• historię zwierzęcia (skąd pochodzi, co dotychczas działo się w jego życiu),
• opis środowiska, w jakim przebywa pies,
• relacje czworonoga ze wszystkimi domownikami,
• rozkład dnia - długość spacerów, pory karmienia, czas na odpoczynek.

Informacje te pozwolą behawioryście ustalić potencjalne przyczyny zachowań autoagresywnych u psa i stworzenie listy działań, które w zależności od potrzeb czworonoga będą miały za zadanie złagodzić stres lub zapobiegać bezczynności i nudzie. Ważne jest także, by specjalista przeprowadził obserwację psa, przynajmniej podczas spacerów, interakcji z opiekunem i innymi zwierzętami.

Jak leczyć autoagresję u psa?

Leczenie zachowań autoagresywnych u psów wymagać będzie przede wszystkim wyeliminowania ich przyczyny. Jeśli samouszkodzenia wywołane są chorobą, niezbędne będzie wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Lekarz weterynarii może zalecić podawanie psu leków, środków przeciwpasożytniczych, suplementów, a nawet specjalistycznej diety.

W przypadku samookaleczania o podłożu psychicznym konieczne będzie wprowadzenie zmian w otoczeniu i trybie życia psa według zaleceń specjalisty. Oprócz złagodzenia stresu poprzez wyeliminowanie jego źródła, życie psa należy także znacznie uatrakcyjnić, zapewniając mu możliwość swobodnej eksploracji otoczenia i węszenia podczas aktywnych, różnorodnych spacerów, a także oferując mu rozmaite zabawy węchowe. Ciekawym zajęciem, które będzie stymulować umysł psa, jest szkolenie oparte na metodach pozytywnych polegających na nagradzaniu zwierzaka za prawidłowe wykonywanie komend. Sesje treningowe nie powinny być długie ani zbyt trudne - ich głównym zadaniem jest stymulacja umysłu psa, umożliwienie mu odniesienia sukcesu i otrzymanie nagrody, która poprawi jego nastrój.

Niektóre przypadki wymagać będą bardziej zaawansowanego leczenia i długotrwałej terapii behawioralnej - szczególnie, jeśli stres u psa powodowany jest czynnikiem, którego nie da się wyeliminować. W zależności od przyczyny problemu, jego rozwiązanie może wymagać zwalczenia lęku separacyjnego lub lęku przed burzą, socjalizacji z innymi psami lub oswajania z miejskimi odgłosami czy jeżdżącymi samochodami. Terapię taką wspierać można leczeniem farmakologicznym, czyli podawaniem psu dobranych przez specjalistę leków psychotropowych o działaniu uspokajającym lub przeciwdepresyjnym.